رهبری تحول آفرین
رهبری تحول آفرین یا رهبری تحولگرا (Transformational Leadership) سبکی از رهبری است که در آن رهبران برای دنبالهروان خود ایجاد انگیزه کرده و با الهامبخشی و اثرگذاری٬ آنها را به نوآوری و ایجاد تغییرات٬ تشویق و ترغیب مینمایند؛ امری که به رشد و کسب موفقیتها در آیندهی سازمان یا شرکت کمک شایانی میکند.
رهبران تحول آفرین عموما افرادی پرانرژی٬ پرشور و پراشتیاق در کارشان هستند. این دسته از رهبران نه تنها در روند کار سازمان یا شرکت خود درگیر هستند و نقشی فعال دارند بلکه در صدد کمک به تک تک اعضای گروه خود جهت دستیابی به موفقیت نیز برمیآیند.
مفهوم رهبری تحولآفرین ابتدا توسط جیمز مکگرگور برنز (James MacGregor Burns)، نویسنده و تاریخدان سرشناس آمریکایی٬ مطرح شد. مطابق با نظرات برنز، رهبری تحول آفرین زمانی دیده میشود که رهبران و پیروان موجب پیشرفت یکدیگر و دستیابی به سطح بالاتری از اخلاق کاری و انگیزه شوند. رهبران تحولآفرین، به واسطهی بصیرت و دوراندیشی بالا و همچنین خصوصیات شخصیتی فوقالعادهی خود میتوانند برای تغییر انتظارات، ادراکات و انگیزهی پیروانشان جهت دستیابی به اهداف مشترک٬ الهامبخش آنان باشند.
برنارد موریس باس (Bernard Morris Bass)٬ محقق آمریکایی٬ نیز با تحقیق و پژوهش٬ ایدههای اصلی برنز را بسط داد که امروزه از آن به عنوان «نظریه رهبری تحولگرایانهی باس» یاد میشود. مطابق با آنچه باس در این مورد میگوید٬ رهبری تحولآفرین یا رهبری تحولگرا را میتوان بر اساس تاثیری که این سبک از رهبری روی پیروان و دنبالهروان دارد تعریف نمود. او معتقد است رهبران تحولآفرین٬ اعتماد و احترام پیروان خود را جلب کرده و مورد تحسین آنها قرار میگیرند.
مولفههای رهبری تحولآفرین
باس به چهار مولفهای اشاره میکند که در رهبری تحول آفرین مورد نیاز هستند:
-
انگیزش فکری یا ذهنی (Intellectual Stimulation)
رهبران تحولآفرین نه تنها وضعیت موجود را به چالش میکشند بلکه پیروان و دنبالهروان خود را به ایجاد خلاقیت و نوآوری ترغیب و تشویق مینمایند. چنین رهبرانی پیروان خود را به کشف راههای جدید برای انجام کارها و فعالیتهای سازمان یا شرکتشان ترغیب کرده و از آنها میخواهند که در جهت خلق موقعیتها و فرصتهای جدید برای موفقیت هر چه بیشتر مجموعهی خود حرکت کنند.
-
توجه فردی (Individualized Consideration)
تکنیک های رهبری یا لیدرشیپ در سازمان شامل حمایت از تک تک اعضای گروه و تشویق آنهاست. رهبران تحولآفرین به منظور تقویت روابط دلسوزانه و حمایتی، محدودیتهای ارتباطی را از میان برمیدارند و راه را برای ارتباط با تمام افراد مجموعهی خود باز میگذارند. بدین طریق پیروان در به اشتراک گذاشتن ایدهها و نظراتشان با رهبر خود احساس آزادی و راحتی داشته و رهبران نیز قادرند به طور مستقیم از مشارکتهای همهی اعضای سازمان یا شرکت خود در فعالیتها آگاه شوند.
-
انگیزهی الهامبخش (Inspirational Motivation)
رهبران تحولآفرین قادرند دیدگاهها و چشماندازهایشان را به خوبی برای دنبالهروان خود بیان کنند و آنها را از اهداف ترسیم شده آگاه و مطلع نمایند. این رهبران همچنین قادرند به پیروان کمک کنند تا همان شور٬ اشتیاق و انگیزهای را که خود حس میکنند تجربه کرده و درک نمایند؛ بدین شکل اعضای گروه خیلی بهتر و موثرتر میتوانند در جهت تحقق اهداف و چشماندازها گام بردارند.
-
تاثیر ایدهآل (Idealized Influence)
رهبران تحولآفرین به عنوان الگو برای دنبالهروان خود در نظر گرفته میشوند. از آنجایی که پیروان به چنین رهبرانی اعتماد داشته و برای آنها احترام قائلاند٬ سعی میکنند خود را هر چه بیشتر شبیه به آنها کرده و خواستهها و آرمانهای خود را با رهبرانشان یکی نمایند.
خصوصیات رهبری تحول آفرین
حال سوال این است که رهبران تحولآفرین عموما چه نشانههایی دارند؟ اغلب گروههایی که توسط چنین رهبرانی هدایت میشوند نه تنها در کارشان موفق خواهند بود بلکه اعضای این گروهها به عنوان افرادی وفادار نیز شناخته میشوند. رهبران تحولآفرین برای تیم خود اهمیت بسیاری قائل میشوند و مراقبت و توجه خاصی نسبت به توانایی گروه در جهت دستیابی به اهداف از خود نشان میدهند. در چنین مجموعههایی٬ به ندرت شاهد ترک سازمان یا شرکت از طرف اعضا هستیم چرا که رهبران تحولآفرین قادر به ایجاد پایبندی و تعهد کمنظیری در آنها هستند.
بر اساس آنچه که باس و همچنین نویسندهی مشهور و کارشناس مسائل روانشناسی رونالد ریجیو (Ronald E. Riggio) میگویند٬ رهبران تحولآفرین کسانی هستند که پیروان خود را ترغیب و تشویق میکنند تا به نتایجی ممتاز و برجسته دست یافته و در عین حال به آنها کمک میکنند تا ظرفیت و توانایی رهبری خود را افزایش دهند. رهبران تحولآفرین٬ دنبالهروان خود را یاری میکنند تا در جهت کسب مهارتهای رهبری حرکت کرده و بتوانند خود در آینده به رهبری موفق با ویژگیهایی منحصر به فرد تبدیل شوند. چنین رهبرانی این کار را از طریق پاسخگویی به نیازها و خواستههای دنبالهروان٬ قدرت و اختیار دادن به آنها و همچنین هماهنگ و همتراز کردن اهداف شخص رهبر٬ اعضای مجموعه و کلیت سازمان یا شرکت با یکدیگر انجام میدهند.
محققان همچنین دریافتهاند که سبک رهبری تحولآفرین میتواند تاثیر مثبتی بر اعضای گروه بگذارد. ریجیو میگوید: «شواهد تحقیقاتی به وضوح نشان میدهد گروههایی که توسط رهبران تحولآفرین هدایت میشوند در مقایسه با مجموعههایی که تحت هدایت انواع دیگر سبکهای رهبری هستند دارای عملکردی مناسبتر بوده و از سطح رضایتمندی بالاتری برخوردارند.» دلیل چنین امری این است که رهبران تحولآفرین بر این باورند که پیروان میتوانند به بهترین نحو کار خود را انجام دهند. این رهبران همچنین اعضای گروه خود را به گونهای هدایت میکنند که حس توانمندی و اشتیاق به کار در مجموعه را برای آنها به ارمغان میآورد.
علاوه بر این٬ بر اساس نتایج یک پژوهش٬ سبک رهبری تحولآفرین میتواند بر احساس راحتی و خوشبختی کارکنان اثرگذار باشد. این تحقیق که در مجلهی بینالمللی طب کار و محیط زیست (Occupational and Environmental Medicine) منتشر شد٬ شامل نظرخواهیهایی از چندین شرکت فناوری ارتباطی و اطلاعاتی در کشور آلمان است.
محققان از شرکت کنندگان خواستند تا به سوالاتی در مورد سبک رهبری کارفرمایان خود پاسخ دهند. پس از آن و بر اساس ویژگیهایی مشخص٬ به هر کارفرما امتیازی در ارتباط با سبک رهبری تحولآفرین داده شد؛ ویژگیهایی مانند ایجاد و فراهمآوری انگیزش فکری یا ذهنی٬ داشتن بازخوردی مثبت برای عملکرد مناسب و ایجاد این احساس در کارکنان که آنها در دستیابی به اهداف و چشماندازهای سازمان یا شرکت سهمی داشتهاند.
استفادهی صحیح و به جا از سبک رهبری تحول آفرین
نکتهای که در پایان باید به آن اشاره نماییم این است که سبک رهبری تحولآفرین زمانی که به طور صحیح و در موقعیت مناسب خود استفاده گردد میتواند بسیار موثر و سودمند باشد، اما برای هر وضعیت و شرایطی لزوما چنین سبکی از رهبری پیشنهاد نمیشود. در برخی موارد٬ یک مجموعه ممکن است برای پیشبرد کار خود نیازمند دیگر سبکهای رهبری و مدیریتی باشد؛ به خصوص در موقعیتهایی که اعضای گروه از تخصص و مهارتهای لازم بیبهرهاند که چنین مجموعهای را میبایست به طور متفاوتی هدایت نمود و در ادارهی آن از سبکهای دیگری استفاده کرد.